หากพูดถึง เวนิสวาณิชเชื่อว่าหลาย ๆ คนคงจะคิดถึงเมืองท่าแห่งอิตาลีอย่าง เมืองเวนิส (Venice)  แต่สำหรับบทความนี้กล่าวถึงเมืองเวนิสผ่านวรรณกรรม the merchant of venice  ซึ่งเป็นวรรณกรรมคลาสสิกจากปลายปากกาของวิลเลี่ยม เชกสเปียร์ มหากวีแห่งอังกฤษ ผู้สร้างสรรค์บทประพันธ์อมตะครองใจคนทั่วโลก อย่างโรมิโอและจูเลียตเรื่องราวโศกนาฎกรรมความรักของโรมิโอและจูเลียต the merchant of venice ได้รับการแปลเป็นฉบับภาษาไทยใช้ชื่อว่า เวนิสวาณิช บทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 แห่งราชวงศ์จักรี

วรรณกรรมเรื่องเวนิสวาณิช (ซีเอ็ดยูเคชั่น  , 2553)

          เวนิสวาณิชเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพ่อค้านายทุน ซึ่งเป็นอาชีพที่เกี่ยวกับการค้าขายและการลงทุนในแง่ต่าง ๆ ประกอบด้วย การกู้ยืมเงิน การทำสัญญาซื้อขาย การค้าขายทางเรือสำเภา ฯลฯ  เวนิสวาณิชกล่าวถึงเรื่องราวของพ่อค้านายทุนทั้งสองคน ได้แก่ อันโตนิโย และ ไชล๊อก  นอกจากนี้เวนิสวาณิชยังเป็นวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องกับมิตรภาพระหว่างอันโตนิโยและบัสสานิโยและเป็นการถ่ายทอดเรื่องราวความรักที่เปอร์เซียมีให้แก่บัสสานิโยในฐานะคนรักรวมถึงภาพสะท้อนที่แสดงถึงสติปัญญาและความเฉลียวฉลาดของผู้หญิงในศตวรรษที่ 16 ผ่านมุมมองของเปอร์เซีย ในเรื่องเวนิสวาณิชมีตัวละครหลักทั้งหมด 4 ตัวละคร คือ อันโตนิโย ไชล๊อก บัสสานิโย และเปอร์เซีย เดี๋ยวเราขอแนะนำตัวละครกันเลยนะคะ

อันโตนิโย (acels, 2012)

อันโตนิโย “นายทุนผู้โอบอ้อมอารี”
          อันโตนิโยเป็นพ่อค้าและนายทุนชาวอิตาลีที่มีจิตใจโอบอ้อมอารีและไม่เคยเบื่อหน่ายกับการช่วยเหลือผู้คน เนื่องจากอันโตนิโยมักจะให้เงินผู้อื่นโดยไม่คิดดอกเบี้ย ต่างจากนายหน้าเงินกู้คนอื่น ๆ ที่มักขูดรีดพ่อค้าหน้าใหม่ที่กู้เงินไปลงทุนการค้าเสมอ ส่งผลให้ผู้คนต่างนับถือและเคารพในน้ำใจของอันโตนิโยจนทำให้เขาเป็นที่รักใคร่ ชื่นชอบ ของหมู่ชนชาติเดียวกัน 

 ไชล๊อก  (Alan A. stone, 2005)

ไชล๊อก “นายทุนหน้าเลือด”
          ไชล๊อกเป็นพ่อค้าและนายทุนชาวยิว ผู้ที่ถูกกล่าวขานจากชาวเมืองเวนิสว่าเป็นพ่อค้าที่ใจดำ เห็นแก่ตัว โลภ รักเงินมากกว่าครอบครัว และไชล๊อกมักจะคุมเข้มให้ลูกหนี้ชำระหนี้ที่กู้ยืมไปอย่างเข้มงวดโดยเฉพาะลูกหนี้ที่ไม่ใช่ชาวยิว เนื่องจากไชล๊อกเกลียดชังที่ชาวคริสตังเคยเหยียบย้ำและกดขี่ชาวยิวทำให้เขากลายเป็นที่เกลียดชังของชาวเมือง 

บัสสานิโย (Nosweat Digita shakespeare, n.d.)

บัสสานิโย “ชายหนุ่มผู้คลั่งรัก”
          บัสสานิโย เป็นชายหนุ่มจากตระกูลผู้ดีของเมืองเวนิส แต่มีนิสัยชอบใช้จ่ายอย่างฟุ่มเฟือย หลังจากได้รับเงินมรดกที่ได้รับจากบิดาหมดลง ส่งผลให้บัสสานิโยต้องไปยืมเงินอันโตนิโยเพื่อขอแต่งงานกับเปอร์เซีย หญิงสาวที่เขาตกหลุมรักตั้งแต่ครั้งแรกที่พบ ณ เมือง เบลม็อนต์ โดยทำตามเงื่อนไขของท่านเศรษฐีกาโย พ่อของเปอร์เซียทั้ง 2 ข้อ คือ ให้นำเงินจำนวน 3,000 เหรียญซื้อของขวัญให้เปอร์เซีย และเลือกรูปภาพเปอร์เซียจากหีบทั้งสามใบ คือ หีบเงิน หีบทอง และหีบตะกั่ว บัสสานิโยมีข้อดี คือ เป็นชายหนุ่มที่เฉลียวฉลาดในการเลือกหีบตะกั่ว เนื่องจากบัสสานิโยได้พิจารณาแล้วว่าทั้งหีบเงินและหีบทองล้วนเป็นตัวหลอกที่ทำให้ท่านเศรษฐีได้วางกลอุบายถึงคนโลภที่มักมองแต่รูปลักษณ์ภายนอกและมองเงินเป็นสิ่งที่ล้ำค่าที่สุดในชีวิตต่างจากหีบตะกั่วที่แม้จะรูปลักษณ์ภายนอกจะไร้ค่าหากภายในย่อมมีสิ่งที่ล้ำค่าอยู่ภายในหีบนั้น

เปอร์เซีย (Lucy, 2020)

เปอร์เซีย “หญิงสาวผู้มากด้วยสติปัญญา”
          เปอร์เซียเป็นบุตรสาวคนเดียวของท่านเศรษฐีกาโย ผู้มั่งคั่งแห่งเมืองเบลม็อนต์ ที่ตั้งของบ้านกลุ่มเศรษฐีผู้มั่งคั่งและร่ำรวยในอดีตจนถึงปัจจุบัน อุปนิสัยของเปอร์เซียต่างจากผู้หญิงในศตวรรษที่ 16 โดยสิ้นเชิง กล่าวคือเปอร์เซียเป็นหญิงสาวที่มีสติปัญญาและมีความเฉลียวฉลาด ดังเช่นเหตุการณ์ที่เปอร์เซียปลอมตัวเป็นทนายบัลซาธาเพื่อช่วยอันโตนิโยในสัญญากู้ยืมเงินเฉือนเนื้อชำระหนี้ของไชล๊อกที่ไร้มนุษยธรรม “ยังมีอีกเรื่องอื่นอีก สัญญานี้ไม่อนุญาตให้ท่านทำเลือดหยดเดียวแม้สักหยดเดียว ถ้อยคำที่แสดงไว้ คือ เนื้อ 1 ปอนด์ ถ้าหากท่านเฉือนเนื้อออกไป 1 ปอนด์ และทำเลือดคนคริสต์หยด 1 หยด ท่านต้องสูญเสียที่ดินและทรัพย์สินทั้งหมด นี่คือกฎหมายของเมืองเวนิส” จากคำประพันธ์แสดงถึงความเฉลียวฉลาดของเปอร์เซียที่อนุญาตให้ไชล๊อกเฉือนเนื้อบริเวณที่ใกล้หัวใจของบัสสานิโยได้แต่ห้ามไม่ให้เลือดไหลแม้แต่หยดเดียว เพราะในสัญญาระบุว่าแค่เนื้อ 1 ปอนด์ ซึ่งเป็นไปไม่ได้ที่จะเฉือนเนื้อ 1 ปอนด์โดยปราศจากเลือดแม้แต่หยดเดียว

    และต่อไปนี้เราจะขอบอก เคล็ดลับค้าขายอย่างไร ? ไม่ให้ถูกโกงฉบับเวนิสวาณิช ที่สามารถนำมาปรับใช้ได้ในชีวิตประจำวันได้ โดยเคล็ดลับเรื่องการค้าขายมีดังนี้

2. ควรมีพยานในการเซ็นสัญญาทางการค้าขาย
          ทุกครั้งที่ทำสัญญาควรมีพยานที่น่าเชื่อถือและเป็นพยานที่สามารถให้ความช่วยเหลือในยามที่คุณเดือดร้อน อาจจะเป็นคนในครอบครัว เพื่อนสนิท หรือบุคคลที่สามารถตักเตือน แนะนำ เกี่ยวกับข้อสัญญาที่ผู้เซ็นสัญญาอาจไม่ได้รับความเป็นธรรมจากการทำสัญญาร่วมกัน อย่างเช่น บัสสานิโยที่ได้ตักเตือนอันโตนิโย ที่ยอมทำสัญญากู้ยืมเงินเพื่อนำเงินมาให้บัสสานิโยขอเปอร์เซียแต่งงาน โดยบัสสานิโยได้กล่าวตักเตือนอันโตนิโยก่อนเซ็นสัญญากู้ยืมเงินที่นอกจากคิดดอกเบี้ยสูงกว่านายทุนเจ้าอื่นแล้วยังเป็นสัญญากู้ยืมเงินที่ไร้มนุษยธรรมจากไชล๊อก คือ การเฉือนเนื้อบริเวณที่ใกล้กับหัวใจจำนวน 1 ปอนด์ในกรณีที่ไม่คืนเงินภายในสามเดือน ความว่า  “อย่าไปตกลงเลยนะบัสสานิโย ข้ายอมไร้ทรัพย์ดีกว่าต้องเสียเพื่อนไปเพราะอ้ายยิวใจโฉดนี่”

3. ควรหาทนายที่สามารถช่วยคุณได้
          ควรหาทนายที่มีความสามารถรวมถึงความน่าเชื่อถือโดยประเมินได้จากประสบการณ์ในการทำคดีเกี่ยวกับการค้าขายในการช่วยเหลือลูกหนี้ที่เสียเปรียบจากการเซ็นสัญญาจากนายทุน และทนายที่มีปฎิภาณไหวพริบรวมถึงสามารถแก้ปัญหาเฉพาะหน้าดังเช่นอันโตนิโยที่ได้บัลธาซา (ซึ่งเป็นเปอร์เซีย ภรรยาของ บัสสานิโย เพื่อนรักของเขา) ที่ปลอมมาเป็นทนายเพื่อมาช่วยบัสสานิโยจากสัญญากู้ยืมเงินของไชล๊อก  “ในสัญญามิได้ระบุว่าให้มีเลือดติดไปได้แม้แต่หยดเดียว และถ้าท่านเฉือนเกินหนึ่งปอนด์ แม้เพียงนิดเดียวเราก็จะเอาโทษท่านฐานฆ่าชาวคริสตัง ท่านต้องถูกประหารชีวิต ยึดทรัพย์สมบัติเข้าสู่แผ่นดิน” เมื่อไชล๊อกได้ยินดังนั้นจึงขอเปลี่ยนวิธีจ่ายค่าปรับเป็นเงินพร้อมด้วยดอกเบี้ยจำนวน 2 เท่า ตามที่อันโตนิโยยืมเงินไปแทนการเฉือนเนื้อชำระหนี้ที่เขาไม่สามารถทำได้เนื่องจากการเฉือนเนื้อเป็นไปไม่ได้ที่จะไม่มีเลือดหยด แต่ด้วยความเฉลียวฉลาดของบัลธาซา ทำให้ไชล๊อกพ่ายแพ้ต่อการฟ้องศาลจากสัญญากู้ยืมเงินที่ไม่ได้รับความเป็นธรรม 

4. ควรแบ่งเงินในการประกอบธุรกิจ
          สำหรับการประกอบธุรกิจควรมีการมีเงินสำรองไว้ใช้ในการประกอบธุรกิจ มีการแบ่งเงินเป็นส่วน ๆ สำหรับค่าธรรมเนียมต่าง ๆ ได้แก่ ค่าน้ำ ค่าไฟ ฯลฯ แบ่งเงินแยกสำหรับค่าใช้จ่ายส่วนตัว และการประกอบธุรกิจ หากไม่มีการแบ่งเงินสำหรับการประกอบธุรกิจอาจจะทำให้พ่อค้า แม่ค้า หรือผู้ประกอบธุรกิจมีปัญหาทางการเงิน ดังเช่น อันโตนิโยที่นำเงินทุกเหรียญมาลงทุนกับการค้าขายทางเรือสำเภาโดยไม่มีการแบ่งเงินหรือการสำรองเงินมาใช้ในการประกอบธุรกิจจนสุดท้ายอันโตนิโยขาดทุนจากการค้าขายทางเรือสำเภากล่าวคือเรือสำเภาของบัสสานิโยเรือล่มขณะเดินทางไปค้าขายที่เมืองท่าเมืองอื่น ๆ ทำให้อันโตนิโยไม่มีเงินสำรองในการคืนเงินภายใน 3 เดือนตามสัญญาการกู้ยืมเงินที่ทำกับไชล๊อก

5. ควรมีความซื่อสัตย์ต่ออาชีพ
          ในการประกอบอาชีพผู้ค้าควรมีความซื่อสัตย์ต่ออาชีพตลอดจนผู้ค้าควรมีความซื่อสัตย์ต่อลูกค้าและสังคม กล่าวคือ พ่อค้า แม่ค้า และผู้ประกอบอาชีพทางการค้าต่าง ๆ เช่น นักธุรกิจ นายทุน ฯลฯ ควรประกอบธุรกิจด้วยความซื่อสัตย์สุจริตต่อทั้งองค์กร ลูกค้า และสังคม ไม่ควรคดโกงเพื่อประโยชน์ส่วนตัว ดังเช่น บัสสานิโยที่เลือกซื่อสัตย์กับอาชีพการเป็นนายทุนให้แก่ทุกคนที่มาขอกู้เงินของเขา โดยการไม่คิดดอกเบี้ยในการกู้ยืมเงินและไม่ดูถูก กดขี่ ผู้กู้ยืมเงินที่อาจเป็นทั้งพ่อค้าชาวต่างชาติ พ่อค้าที่ไม่มีทุนและไม่มีเงิน รวมถึงไม่มีของค้ำประกัน จากประโยค “ใครต้องการทรัพย์เท่าใดจงบอกเราจะให้โดยมิคิดดอกเบี้ยสักนิดเลย” ที่อันโตนิโยพูด ทำให้เขากลายเป็นที่รักและนับถือของพ่อค้าและนักลงทุน ตลอดจนชาวเมืองเวนิส 

ตัวอย่างความไม่ซื่อสัตย์ในการประกอบธุรกิจ : ไชล๊อก (Laurie Schallio, 2013)

          จากรูปภาพไชล๊อกคิดวางแผนในการแก้แค้นอันโตนิโย โดยได้วางแผนให้เขา (ไชล็อก) สามารถเลือกเนื้อบริเวณใดก็ได้จากอันโตนิโย ซึ่งตอนทำสัญญาไชล๊อกได้เลือกเนื้อจากบริเวณที่ใกล้หัวใจมากที่สุด จะเห็นได้ว่าไชล๊อกเลือกบอกส่วนใดส่วนหนึ่งแทนการระบุตำแหน่งเพื่อให้อันโตนิโยยอมเซ็นสัญญาและเมื่ออันโตนิโยทำผิดสัญญาไชล๊อกจึงเพิ่มตำแหน่งใกล้หัวใจลงในเอกสารสัญญากู้ยืมเงินเพื่อหวังให้อันโตนิโยตายจากการโดนเฉือนเนื้อชำระหนี้

เปอร์เซียพยายามเตือนให้ไชล๊อกมีความเมตตาต่ออันโตนิโย (Book0977, 2021)

6. ควรมีความเมตตาระหว่างกัน
          การประกอบธุรกิจควรมีความเมตตาระหว่างผู้ที่ร่วมประกอบธุรกิจ ได้แก่ เพื่อนร่วมงาน ลูกน้อง ลูกค้า เพื่อแสดงถึงความมีน้ำใจและความเป็นมิตรในการประกอบธุรกิจ ดังเช่น บัลซาธา (เปอร์เซียที่ปลอมตัวมาเป็นทนาย) ได้เตือนใจให้ไชล๊อกฉีกสัญญากู้ยืมเงินเพื่อให้ชาวเมืองเชื่อว่าไชล๊อกไม่ใช่คนใจดำอย่างที่ชาวเมืองคิดและขอโอกาสจากชาวเมือง  ดังความว่า
“ อันความกรุณาปราณี          จะมีใครบังคับก็หาไม่
หลั่งมาเองเหมือนฝนอันชื่นใจ          จากฟากฟ้าสุราลัยสู่ดินแดน ”

7. ไม่ควรใช้อคติในการประกอบธุรกิจ
          ไม่ควรนำทัศนคติที่ไม่ดีและความอคติของตนที่อาจเกิดจากความแตกต่างทางด้านความหลากหลาย ได้แก่ ความหลากหลายทางด้านศาสนา ความหลากหลายทางเชื้อชาติ ความหลากหลายวัฒนธรรม ฯลฯ มาใช้ในการประกอบธุรกิจ อาจทำให้เกิดผลเสียมากกว่าประโยชน์ในการประกอบธุรกิจ เช่น การเสียภาพลักษณ์ของธุรกิจที่มีผู้ประกอบธุรกิจที่ใช้อคติมากกว่าเหตุผลในการประกอบธุรกิจ  ดังเช่นเหตุการณ์ที่อันโตนิโยมากู้เงินจากไชล๊อกเพื่อให้บัสสานิโยนำเงินไปขอเปอร์เซียแต่งงาน โดย ไชล๊อกคิดในใจว่า “ถ้าข้าสามารถกำจัดมันออกไปได้ ข้าก็จะได้ทุกอย่างคืนมา มันเกลียดชาวยิว แล้วให้คนกู้เงินโดยไม่คิดดอกเบี้ยและสั่งสอนข้าต่อหน้าสาธารณชนและวิพากษ์การต่อรองที่ให้ดอกผลของข้าที่มันเรียกว่าดอกเบี้ย ข้าคงจะเป็นปีศาจ ถ้าให้อภัยมัน” จากเหตุการณ์เห็นได้ว่าไชล๊อกมีความโกรธแค้นที่อันโตนิโยเคยพูดจาดูถูกไชล๊อกและความโกรธแค้นที่อันโตนิโยเคยถุยน้ำลายใส่หน้าไชล๊อกต่อหน้าสาธารณชน ตลอดจนการนำอคติที่อันโตนิโยเกลียดชาวยิวมารวมด้วย

ไชล็อกแค้นใจที่โดนอันโตนิโยถุยน้ำลายใส่หน้า (Christopher Logan, 2015)

    
ไชล๊อกโดนอันโตนิโยและชาวเมืองรังแกและล้อเลียนเพราะเขาเป็นนายทุนหน้าเลือด
(Brandon Ambrosino, 2016)

8. ไม่ควรดูถูก เหยียดหยาม กดขี่ผู้อื่น
          เมื่อทำธุรกิจ ไม่ควรดูถูกเหยียดหยาม กดขี่ผู้อื่นที่อาจทำให้เกิดผลเสียในอนาคต ดังเช่นไชล๊อกที่ไม่ยอมให้อันโตนิโยกู้ยืมในครั้งแรกสืบเนื่องมาจากอันโตนิโยเคยถุยน้ำลายใส่ไชล๊อกต่อหน้าสาธารณชนด้วยความแค้นใจแทนลูกหนี้ของไชล๊อกที่โดนไชล๊อก เอาเปรียบ และเคยด่าว่า ไชล๊อกเป็นหมา จากประโยคที่ว่า “ท่านอันโธนิโอ ณ ริอัลโต ท่านเคยตำหนิว่ากล่าวเกี่ยวกับเงินและการให้กู้ยืมเงินของข้าและข้าก็อดทนเรื่อยมา เพราะถือว่า ความเจ็บปวดเป็นเครื่องประดับของชาวยิวทุกคน และยังประณามข้าว่าคนไม่น่าเชื่อถือบ้างละ เจ้าหมาวายร้ายบ้างล่ะ แถมยังถ่มถุยใส่เครื่องกายชาววยิวของข้า เตะข้าราวกับว่าข้าเป็นหมาข้างถนน แต่ขณะนี้ปรากฏว่า ท่านต้องการความช่วยเหลือจากข้า เดินทางมาหาข้า แล้วพูดว่า ‘ไชล๊อก ข้าขอกู้เงินหน่อย’ หมามีเงินหรือ ? เป็นไปได้หรือที่หมาข้างถนนจะสามารถให้กู้ยืมเงินถึง 3,000 เหรียญ ให้ข้าขอคำนับและกล่าวว่า ท่านครับ ท่านถุยน้ำลายใส่ข้า เมื่อพุธที่แล้ว ต่อมาท่านก็เรียกว่า หมา และกับความหยาบคายนี่ข้าสมควรให้กู้หรือ ”

การเฉือนเนื้อชำระหนี้ (ซีเอ็ดยูเคชั่น, 2548)

9. ไม่ควรตั้งดอกเบี้ยและเงื่อนไขที่เกินจริงรวมถึงมีลักษณะที่ผิดกฎหมาย
          การประกอบธุรกิจที่เกี่ยวกับการกู้ยืมเงิน นายทุนไม่ควรตั้งดอกเบี้ยและเงื่อนไขเกี่ยวกับการกู้ยืมเงินที่ไม่เป็นธรรมต่อผู้กู้ยืมมีลักษณะที่ผิดกฎหมาย ได้แก่ การให้ผู้กู้ยืมแลกอวัยวะกับดอกเบี้ยเงินที่ยืมไป และการเอาชีวิตของคนมาชดใช้แทนดอกเบี้ยเงินที่ยืมไป

ไชล๊อกฝากกุญแจห้องนอนของเขาไว้กับเจสสิกา ( Yale center for British Art Education, 1830)

10. ไม่ควรไว้ใจคนสนิทจนเกินไป
          ไม่ควรไว้ใจคนสนิทจนเกินไป ไม่ว่าจะเป็นครอบครัว คนรัก หรือเพื่อน ให้ทำเรื่องสำคัญอย่างเช่นการมอบอำนาจในการดูแลเงินที่เกิดจากการค้าขายโดยไม่มีการตรวจสอบ ดังเช่นไชล๊อกที่ไว้ใจบุตรสาวเพียงคนเดียวอย่าง เจสสิกา ให้ดูแลกุญแจบ้านรวมถึงกุญแจห้องนอนของไชล๊อกซึ่งเป็นสถานที่เก็บเงินส่วนตัวของไชล๊อกจนเป็นเหตุให้เจสสิกาได้ขโมยเงินและเครื่องประดับ ได้แก่ เพชร แหวนประจำตระกูล ของไชล๊อก ก่อนหลบหนีไปหาลอเร็นซ์ คนรักของเจสสิกาที่ไชล๊อกไม่ชอบ เนื่องจากลอเร็นซ์เป็นคนฐานะยากจนรวมถึงลอเร็นซ์ไม่ใช่ชาวยิว

          เราขอสรุป เคล็ดลับการค้าขายอย่างไร ? ไม่ถูกโกงฉบับวรรณกรรมเรื่องเวนิสวาณิชที่สามารถนำมาปรับใช้ได้ในชีวิตประจำวัน 10 ข้อตามที่กล่าวไว้ แต่ไม่ว่ายังไงที่สำคัญที่สุด คือ ต้องมีสติ รอบคอบและมีคุณธรรมค่ะ

บรรณานุกรม
แก้วคำทิพย์ ไชย. (2547). สืบสานวรรณคดี เชกสเปียร์ เล่ม 1. (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: ยูโรปา.
OPAC CMRU > https://opac.cmru.ac.th/catalog/BibItem.aspx?BibID=b00049529
ซีเอ็ดยูเคชั่น. (2548).OPER : The Merchant Of Venice and Other Stories from Shakespeare’s Play (P). สืบค้นจาก https://www.se-ed.com
ซีเอ็ดยูเคชั่น. (ม.ป.ป). The Merchant of Venice เวนิสวาณิช. สืบค้นจาก https://www.se-ed.com
เบลมอนต์ แคลิฟอร์เนียสหรัฐอเมริกา.(2563). สืบค้นจาก https://delphipages.live/th/
ฝ่ายวิชาการ บริษัท สกายบุ๊กส์ จำกัด. (2550). เวนิส วาณิช (ฉบับการ์ตูน). ปทุมธานี: สกายบุ๊คส์
Link ไปยัง ebook เรื่อง เวนิส วาณิช (ฉบับการ์ตูน) > https://www.2ebook.com/new/library/book_detail/nlt/02001732 
มงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. (2459). เวนิสวาณิช. กรุงเทพฯ: บรรณกิจ.
OPAC CMRU > https://opac.cmru.ac.th/catalog/BibItem.aspx?BibID=b00035446
ยุพา ชุมจันทร์.(2551). เมืองโรแมนติกลอยน้ำ. กรุงเทพฯ: บ้านอาทิตย์.
OPAC CMRU > https://opac.cmru.ac.th/catalog/BibItem.aspx?BibID=b00117269
โรมิโอและจูเลียต [DVD]. (2546). กรุงเทพฯ: แคททาลิสูท อัลลายแอนซ์.
OPAC CMRU > https://opac.cmru.ac.th/catalog/BibItem.aspx?BibID=b00117269
วิชญา ปองคำ.(2563). สิ่งที่ลูกหนี้ต้องรู้! ก่อนตกลงทำสัญญากู้ยืมเงิน. สืบค้นจาก https://www.officemate.co.th/blog/
Acels. (2012). shakespeare’s The Merchant of Venice. Retrieved From https://shakespearemerchantofvenice.wordpress.com/2012/01/24/antonio/
Ambrosino,B. (2016). Four Hundred Years Later, Scholars Still Debate Whether Shakespeare’s “Merchant of Venice” Is Anti-Semitic. Retrieved From https://www.smithsonianmag.com/arts-culture/why-scholars-still-debate-whether-or-not-shakespeares-merchant-venice-anti-semitic-180958867/
Book0977. (2021). Portia and Shylock (1835). Thomas Sully (American, 1783-1872). Oil on canvas. Folger Shakespeare Library. Retrieved From https://books0977.tumblr.com/post/146182969052/portia-and-shylock-1835-thomas-sully-american
Bunpeiris. (2015). The Demonic Hatred of Shylock. Retrieved From http://www.bunpeiris.org/the-demonic-hatred-of-shylock/
Logan,C. (2015). The Globe Experience – The Merchant of Venice. Retrieved From https://wormwoodscrubs.wordpress.com/tag/christopher-logan/
Lucy. (2020). Portia : Shakespeare’s Questionable Heroine In The Merchant Of Venice. Retrieved From  https://thevoiduniversityportfolio.wordpress.com/2020/10/05/portia-shakespeares-questionable-heroine-in-the-merchant-of-venice/
Madamemandarin. (2563). ฤกษ์ทำสัญญา. สืบค้นจาก https://www.madamemandarin.com/contract
Nosweat Digital Shakespeare. (n.d.).Bassanio, The Merchant Of Venice. Retrieved From https://www.nosweatshakespeare.com/characters/bassanio-merchant-venice/
Rawpixel.(2018). Illustration of mediterranean city building exterior water color style Free Vector. Retrieved From https://www.freepik.com/free-vector/illustration-mediterranean-city-building-exterior-water-color-style_2615570.htm#page=1&query=venice&position=1
Shakespeare,W. (1998). The Merchant of Venice. Retrieved From https://www.gutenberg.org/files/1515/1515-h/1515-h.htm  
Schallio,L. (2013). The Merchant Of Venice-Acts IV&V. Retrieved From https://260daysofshakespeare.wordpress.com/category/the-merchant-of-venice/
Stone, A.A. (2005). Art In Society Redeeming Shylock. Retrieved From https://bostonreview.net/alan-stone-redeeming-shylock
Yale Center For British Art Education. (1830). Shylock and Jessica from the 'Merchant of Venice,' II, ii. Retrived From https://collections.britishart.yale.edu/catalog/tms:21

รวบรวมและเรียบเรียงข้อมูลโดย นางสาวธัญญา วงษ์รักษ์

 

 

---